Straatfotografie roept vragen op. Mag je zomaar mensen fotograferen op straat? Waar ligt de grens tussen kunst en privacy? Het korte antwoord: in Nederland en veel andere landen mag je in de publieke ruimte fotograferen. Maar dat betekent niet dat alles zomaar kan of hoort. Je eigen gevoel en ethiek spelen een grote rol.
Fotografie is een krachtig middel om verhalen te vertellen. Een moment op straat kan een bijzondere sfeer vastleggen, maar het kan ook zorgen voor ongemak bij degene die op de foto staat. Daarom is het goed om niet alleen de juridische kant te kennen, maar ook stil te staan bij hoe jij als fotograaf hiermee omgaat.
Wat zegt de wet over straatfotografie?
In Nederland geldt dat je in de openbare ruimte vrij mag fotograferen. Dat betekent dat je op straat, in parken en op pleinen zonder toestemming mensen mag vastleggen. Dit is een belangrijk uitgangspunt van persvrijheid en artistieke vrijheid. Fotografie wordt gezien als een vorm van expressie, en zolang je op openbare plekken fotografeert, mag dat zonder restricties.
Toch zijn er uitzonderingen. Zo kun je niet zomaar binnen fotograferen in gebouwen zoals winkels, cafés of stations. Ook geldt dat je een foto niet zomaar commercieel mag gebruiken zonder toestemming van de geportretteerde, zeker als de foto een persoon herkenbaar in beeld brengt en bijvoorbeeld voor reclame wordt gebruikt.
Voorbeelden uit de praktijk
Stel, je loopt over een bruisende markt en ziet een verkoper enthousiast met zijn klanten praten. Die foto mag je maken, en zelfs delen op social media of in een artistiek project. Maar stel dat je iemand fotografeert die net een vervelende privételefoon krijgt en duidelijk geëmotioneerd is. De foto mag technisch gezien, maar is het ook respectvol? Dat is de afweging die je als fotograaf moet maken.
Een ander voorbeeld: je bent op een treinstation en ziet een bijzonder lichtspel met silhouetten van wachtende reizigers. Technisch gezien is het station eigendom van de NS en mogen ze regels opstellen over fotograferen. Word je aangesproken door een beveiliger, dan kun je uitleggen wat je doet, maar als zij je vragen te stoppen, moet je dat respecteren.
Heimelijk fotograferen: mag dat?
Heimelijk fotograferen, oftewel stiekem een foto maken zonder dat iemand het doorheeft op een plek waar hij of zij privacy mag verwachten, bijvoorbeeld door je camera onder je jas te verstoppen op een terras, raad ik ten zeerste af. Dat mag eenvoudigweg niet (Wetboek van Strafrecht, Artikel 139f). Dat heeft dan niet eens meer te maken met ethische afwegingen.
Mijn camera is altijd zichtbaar, maar niet altijd kijk ik door de zoeker. Bedenk jezelf altijd: Hoe zou jij je voelen als iemand jou in deze situatie ongevraagd vastlegt? Dat kan niet goed voelen en is dus gewoon verboden.
Het verschil zit vaak in de intentie en de context. Fotografeer je iemand die een leuk moment beleeft en geen schade oploopt door de foto? Dan voelt dat anders dan wanneer iemand zich in een kwetsbare situatie bevindt. Sommige fotografen werken uitsluitend met candid fotografie, waarbij de geportretteerde niet weet dat ze gefotografeerd worden. Dit kan prachtige, natuurlijke beelden opleveren, maar roept ook ethische vragen op.
Een goede richtlijn: fotografeer zoals je zelf gefotografeerd zou willen worden. En als iemand bezwaar maakt? Respecteer dat. In de meeste gevallen leidt een open houding tot begrip en zelfs interesse in je werk.
Publieke ruimte, maar toch privé
Niet elke plek waar je je vrij kunt bewegen, is juridisch gezien een publieke ruimte. Winkelcentra, stations en sommige pleinen zijn privéterrein. De koopgoot in Rotterdam lijkt publieke ruimte, maar “is van” de winkeliersvereniging, dus niet publiek. Hier gelden vaak andere regels en kan je gevraagd worden te stoppen met fotograferen. Wil je zeker weten dat je goed zit? Vraag het gewoon even, en let op stickers en bordjes die je op dergelijke plekken vaak vindt.
Daarnaast is er een verschil tussen het maken en publiceren van foto’s. Een foto maken mag in de meeste gevallen, maar publiceren kan gevoelig liggen. Zo zijn er gevallen geweest waarin mensen een fotograaf benaderden met het verzoek een foto offline te halen omdat ze zich er ongemakkelijk bij voelden. Hoe ga je daarmee om? Soms is een simpele uitleg genoeg, en soms is het beter om de foto te verwijderen uit respect voor de ander.
Jouw eigen normen en waarden
Regels zijn één ding, maar jouw eigen normen en waarden zijn minstens zo belangrijk. Als je het mij vraagt: nog belangrijker. Durf je iemand aan te spreken na het maken van een foto? Ben je bereid een beeld te verwijderen als iemand dat vraagt? Straatfotografie is meer dan techniek en lef, het draait ook om respect en inlevingsvermogen.
Denk hier vooraf over na. Wat wil je vastleggen, en waarom? Hoe reageer je als iemand naar je toekomt met vragen? Door hier vooraf over na te denken, sta je sterker in je schoenen en maak je met meer zelfvertrouwen foto’s op straat.
Zelfverzekerd de straat op?
Wil je leren hoe je met meer zelfvertrouwen fotografeert op straat? Hoe je spontaan en respectvol bijzondere momenten vastlegt? In mijn straatfotografieworkshops leer je hoe je dat doet. Check de mogelijkheden en schrijf je in via michielheijmans.com/straatfotografie-workshops.